منتخب اشعار فیض کاشانی (2)
شماره دوم از این مجموعه با ادامه منتخب غزلیات علامه فیض کاشانی (ره) تقدیم به شما. امید است در کنار بهره گیری از زیبایی نهفته در این سخنان، آن را وسیله اصلاح نفس نیز بدانیم.
(7)
هشدار که دیوان حسابست در اینجا با ماش خطابست و عتابست در اینجا
تا آتش خشمش چکند با من و با تو دلهای عزیزان همه آبست در اینجا
آن یار که با دردکشانش نظری هست با صوفی صافیش عتابست در اینجا
بر شعله دل زن شرری ز آتش قهرش آنجا اگر آتش بود آبست در اینجا
دشنامی از آن لب کندم تازه و خوشبو ز آن گل سخن تلخ گلابست در اینجا
هر چیز چنان کو بود آنجا بنماید آنجاست حمیم آنچه شرابست در اینجا
رو دیده بدست آر که در دیده خونین آنجاست خطا آنچه صوابست در اینجا
این بزم نه بزمیست که باشد می و مطرب می خون دل احباب کبابست در اینجا
آنجا مگرم جام شرابی بکف آید در چشم من این باده سرابست در اینجا
با دوست در آید مگر آنجا ز در لطف با دشمن و با دوست عتابست در اینجا
آید ز سرافیل چو یک نفخه بکوشش بیدار شود هر که بخوابست در اینجا
هر توشه سزاوار ره خلد نباشد نیکو بنگر فیض چه بابست در اینجا
فردا مگر آنجا کندش لطف تو معمور آندل که ز قهر تو خرابست در اینجا
(8)
بهل ذکر چشمان خونریز را بمان فکر زلف دل آویز را
دل و جان بیاد خدا زنده دار بحق چیز کن این دو ناچیز را
اگر مستی آرزو باشدت بکش ساغر عشق لبریز را
ز حق عشق حق روز و شب میطلب بزن بر دل این آتش تیز را
گذر کن ز شیرین لبان حجاز بیاد آر فرهاد و پرویز را
بجد باش در طاعت شرح و عقل مهل رسم تقوی و پرهیز را
مکدر چو گردی بخوان شعر حق حق تلخ شیرینی آمیز را
بروز دلت غم چو زور آورد بجو مطرب شادی انگیز را
چو در طاعت افسرده گردد تنت بیاد آر عباد شبخیز را
بدل میرسان دم بدم یاد مرگ چو بر مرکب آسیب مهمیز را
چو رازی نهی با کسی در میان بپرداز از غیر دهلیز را
حجابت ز حق نیست جز چیز و کس حذر کن ز کس دور کن چیز را
نماند آدمی خو بپالیز دهر بگاوان بماندند پالیز را
خدایا اگر چه نیرزد بهیچ بچیزی بخر فیض ناچیز را
(9)
لذات نماند و المها شادی گذرد چو برق و غمها
غمناک مباش از آن و زین خوش چون هر دو رود سوی عدمها
هر حادثه که بر سر آید هم سوی عدم کشد قدمها
هر پسریراست عسر در پی هر عسریرا ز پی کرمها
آخر همه خواب با خیالیست الا بنوشته قلمها
کز بهر جزای زشت و نیکو ماند بصحیفها رقمها
لذات نماند و بماند از پیروی هوا ندمها
هر محنت و هر بلا که بینی کفاره شمار بر ستمها
اندوه چو ما حی گناهست خوشتر که در آن کشیم دمها
آن کن که بعاقبت بود خیر فیض است و امید بر کرمها
(10)
وصل با دلدار میباید مرا فصل از اغیار می باید مرا
چون نیم از اصل خود ببریده اند نالهای زار می باید مرا
من کجا و رسم عقل و دین کجا مست یارم یار می باید مرا
بی وصال او نمیخواهم بهشت دار بعد از جار میباید مرا
عشق از نام نکو ننگ آیدش عاشقم من عار می باید مرا
عقل دادم بستدم دیوانگی شیوه این کار میباید مرا
تا بکی این راز را پنهان کنم مستی و اظهار میباید مرا
سر ز من سر میزند بی اختیار محرم اسرار میباید مرا
گفتگو بگذار فیض و کار کن در ره او کار میباید مرا
(11)
علم رسمی از کجا عرفان کجا دانش فکری کجا وجدان کجا
عشق را با عقل نسبت کی توان شاه فرمان ده کجا دربان کجا
دوست را داد او نشان دید این عیان کو نشان و دیدن جانان کجا
کی بجانان میرسد بی عشق جان جان بی عشق از کجا جانان کجا
کی دلی بی عشق بیند روی دوست قطره خون از کجا عمان کجا
جان و دل هم عشق باشد در بدن زاهدان را دل کجا یا جان کجا
دردها را عشق درمان میکند درد را بی عاشقی درمان کجا
عشق این را این و این را آن کند گر نباشد عشق این و آن کجا
هم سر ما عشق و هم سامان ما سر کجائی عشق یا سامان کجا
عشق خان و مان هر بی خان و مان فیض را بی عشق و خان و مان کجا
(12)
دل چو بستم بخدا حسبی الله و کفی نروم سوی سوی حسبی الله و کفی
تن من خاک رهش دل من جلوه گهش سر و جانم بفدا حسبی الله و کفی
او چو دردی دهدم یا که داغی نهدم نبرم نام دوا حسبی الله و کفی
همه نورست و ضیا همه رویست و صفا همه مهرست و وفا حسبی الله و کفی
او کند مهر و وفا من کنم جور و جفا من مرض اوست شفا حسبی الله و کفی
گر بخواند بدوم ور براند نروم چون توان رفت کجا حسبی الله و کفی
فیض ازین گونه بگوی در غم دوست بموی ورد جان ساز دلا حسبی الله و کفی
(13)
سالک راه حق بیا همت از اولیا طلب همت خود بلند کن سوی حق ارتقا طلب
فاش ببین که دعا روی خدا در اولیا بهر جمال کبریا آئینه صفا طلب
گفت خدا که اولیا روی من و ره منند هر چه بخواهی از خدا بر در اولیا طلب
سرور اولیا نبیست وز پس مصطفی علی است خدمت مصطفی کن و همت مرتضی طلب
پیروی رسول حق دوستی حق آورد پیروی رسول کن دوستی خدا طلب
چشم بصیرتت بخود نورپذیر کی شود نور بصیرت دل از صاحب انما طلب
شرع سفینه نجات آل رسول ناخدات ساکن این سفینه شو دامن ناخدا طلب
دل بدمم بگوش هوش میفکنند این سروش معرفت ار طلب کنی از برکات ما طلب
خسته جهل را بگوی خیز و بیا بجست جوی از بر ما شفا بجو از در ما دوا طلب
مفلس بینوا بیا از در ما بجوا نوا صاحب مدعا بیا از دم ما دعا طلب
چند ز پست همتی فرش شوی برین زمین روی بروی عرش کن راه سوی سما طلب
چیست سما سمای غیب مملکت بری ز عیب جای بقای جاودان سعی کن آن بقا طلب
نیست خوشی در این سرا نیست بجز غم و عنا عیش در این سرا مجو عیش در آن سرا طلب
راحت و امن و عافیت گر طلبی درین جهان زهد و قنوع پیشه کن مملکت رضا طلب
هست طلب بحق سبب گر بسزا بود طلب هر چه طلب کنی چو فیض یاوه مگو بجا طلب
(14)
در محافل شعر میخوانم گهی با آب و تاب گاه بهر خویش خوانم بی لب از روی کتاب
شعر حق خوانم نه باطل حکمت و قوت خرد آنچه روی دل کند سوی حق و دار الثواب
شعر خوانم کاورد ارواح را در اهتزاز لرزه افتد در بدن معنی چو بگشاید نقاب
در مقامی کاندر و سنجند نقد هر سخن آن سخن کان تن بلرزاند نیاید در حساب
شور در سر نور در دل افکند اشعار حق شیب را سازد شباب و قشر را سازد لباب
روح در پرواز آید ز استماع بیت بیت افکند در سینه آتش آورد در دیده آب
شعر حق پر مغز و شعر باطل از معنی تهی آن بود دریای مواج این بود همچون حباب
آن غزل خوانم که هر کو بشنود بیخود شود با سراپای وجود او کند کار شراب
آن غزل خوانم که جانرا سوی علیین کشد از جمال شاهد مقصود برگیرد حجاب
آن غزل خوانم که در وی معنی قرآن بود گر فرود آید بکهسار از خجالت گردد آب
آن غزل خوانم که بر دل سرد گرداند جهان جان شود مشتاق رحلت زین کهن دیر خراب
جلوهای معنیش جان در دل سامع کند تا حیات تازه یابد گردد از حق کامیاب
بشنود گر عابدان بیند رخ معبود را از میان عابد و معبود برخیزد حجاب
گر بگوش زاهد آید بیتی از ابیات او بگذرد ز انکار اهل دل شود مست و خراب
نیست شعر من چو شعر شاعران خالی ز مغز تا توانی دل بتاب از شعر فیض و رو متاب
(15)
تا نگذرد ز نام سزاوار نام نیست تا معترف به نقص نباشد تمام نیست
ای نامور ز پیش و پس خویش کند حذر جائی مدان که بهر شکار تو دام نیست
عرفان طلب نخست و پس آنگاه بندگی بی معرفت عبادت عابد تمام نیست
از دینی اکتفا به تمتع کن و بمان کین ناقبول قابل عقد دوام نیست
کامی مجو ز دهر که ناکامیست کام کاهی که دل درو نتوان بست کام نیست
کس را نه کام داده نه ناکام کرده اند فرقی درین میان خواص و عوام نیست
بهر خواص گر چه بود لطف های خاص بهر عوام نیز بود آنچه عام نیست
دارد مصیبتی همه لیک مختلف تلخست احتمال مصیبت چو عام نیست
حزن و سرور را بمساوات داده اند گر چه تفاوتی است که خواجه غلام نیست
زاهد کجا و عاشق شوریده سر کجا هرگز میان این دو نفر التیام نیست
بگذر بخیر دشمن و بر ما مکن سلام سالم چو نیستیم ز شرط سلام نیست
غافل ز ذکر حق نشوی فیض یکنفس بی ذکر مستدام عبادت تمام نیست
(16)
گنج ابدی پیروی حق و عبادت مفتاح در خیر نمازی بجماعت
معنای نمازست حضور دل و اخیات زنهار بصورت مکن ایدوست قناعت
راضی مشو از بندگی تا ننمائی آداب و شرایط همه را نیک رعایت
هر چند که وسواس کنی سود ندارد خود را ندهی تا بدل و جان بعبادت
خواهی بعبادت خللی راه نیابد میکن دلت از وسوسه دیو حمایت
خواهی که ز دستت نرود وقت فضیلت مگذار که تا کار کشد وقت طهارت
از دست مده راتبه ورد شبانروز تا آنکه نویسند ترا ز اهل عبادت
برخیزی و وتری بگذاری بسحرگاه مفتوح شود بر رخت ابواب سعادت
هرگز نتوانی که تلافی کنی آنرا گر از تو شود فوت نمازی بجماعت
طاعت نپذیرند در آن نیست چه تقوی زنهار مکن معصیتی داخل طاعت
این کار بعادت نشود راست خدا را هنگام عبادات به پرهیز ز عادت
هر رنج که در راه عبادت کشی ای فیض در آخرت آن یابد تبدیل براحت
(17)
از عتاب تو پناهم خوی توست وز عقاب تو مفرم سوی توست
از تو هر دم میگریزم سوی تو بیم من از تو امیدم سوی توست
دیده دل محو روی تو مدام قبله چشم دلم ابروی توست
هستی من از خطاب امر کن مستی من از لب دلجوی توست
نیست در عالم بجز تو دوستی هر که دارد دوستی بر بوی توست
محسنانرا تو بر احسان داشتی هر کجا خوئیست خوش آن خوی توست
حب مجبوبان ز حبت شمه حسن خوبان پرتوی از روی توست
چشم خوبان کان دل از جا میبرد غمزه از نرگس جادوی توست
پس گدا کردی ز لطفت پادشاه فیض مسکین هم گدای کوی توست
(18)
این جهان را غیر حق پروردگاری هست نیست هیچ دیاری بجز حق در دیاری هست نیست
عارفان را جز خدا با کس نباشد الفتی عاشقان را غیر ذکر دوست کاری هست نیست
حق شناسان را که بر باطل فشاندند آستین غیر کار حق و بارش کار و باری هست نیست
دل بعشق حق ببند از غیر حق بیزار شو غیر عشق حق و حق کاری و باری هست نیست
مست حق شو تا که باشی هوشیار وقت خود غیر مستش در دو عالم هوشیاری هست نیست
اختیار خود باو بگذار و بگذر ز اختیار بنده را جز اختیارش اختیاری هست نیست
گر غمی داری بیار و عرض کن بر لطف او خستگان را غیر لطفش غمگساری هست نیست
روزگار آنست کان با دوست می آید بسر غیر ایام وصالش روزگاری هست نیست
عمر آن باشد که صرف طاعت و تقوی شود جز زمان بندگی لیل و نهاری هست نیست
بیغمانی را که جز تن پروری کاری نبود بنگر اندر دستشان از تن غباری هست نیست
آنکه را آگه شد از تقصیر خود در کار حق جز دل بیمار و چشم اشکباری هست نیست
سعی کن تا سعی تو خالص شود از بهر حق غیر خالص روز محشر در شماری هست نیست
این عبادتها که عابد در دل شب میکند گر نباشد خالص آنرا اعتباری هست نیست
فیض در دنیا برای آخرت کاری نکرد مثل او در روز محشر شرمساری هست نیست
آه میکش ناله میکن شعر میگو مینویس رفتگان را غیر دیوان یادگاری هست نیست
(19)
هر که در دوست زد دامن احسان گرفت وآنکه در دوستی مایه عرفان گرفت
دوستی کردگار معرفت آرد ببار هر که از این تخم کشت حاصل از آن گرفت
از در احسان هر آنک روی بمقصود کرد دید جمال خدا حسن ز احسان گرفت
هر که بدو داد تن مایه ایمان ستد وانکه بدو داد دل در عوضش جان گرفت
آنکه بدو داد جان زنده جاوید شد عمر دو روزینه داد عمر فراوان گرفت
هر که ز دنیا گذشت لذت عقبی چشید وانکه ز عقبی گذشت کام ز جانان گرفت
آنکه باخلاص داد در ره او هر چه داشت قطره بدریا گذشت بهره ز عمان گرفت
نیک و بد هر که هست سوی خودش عایدست هر چه در امروز کرد روز جزا آن گرفت
در ره عرفان و عشق فیض بسی سعی کرد تا که بتوفیق حق عشق ز عرفان گرفت
(20)
دلم گرفت ازین خاکدان پر وحشت ره بهشت کدامست و منزل راحت
بلاست صحبت بیگانه و دیار غریب کجاست منزل مألوف و یار بی کلفت
ز سینه گشت جدا و نیافت محرم راز نفس گره شده در کام ماند از غیرت
اگر بعالم غیبم دریچه بودی زدودمی بنسیمی دمی ز دل کربت
مگر سروش رحیلی بگوش جان آمد دل گرفته گشاید ز کربت غربت
ز وصل دوست نسیمی بیار باد صبا که سخت شعله کشیده است آتش فرقت
بجز کتاب انیسی دلم نمیخواهد زهی انیس و زهی خامشی زهی صحبت
اگر اجل دهدم مهلت و خدا توفیق من و خدا و کتابی و گوشه خلوت
هزار شکر که کاری بخلق نیست مرا خداپسند بود فیض را زهی همت
(21)
منوش ساغر دنیا که درد ناب نماست درونش خون دلست از برون شراب نماست
هر آنچه در نظر آید ز زینت دنیا بنزد اهل بصیرت سراب آب نماست
ببر مگیر عروس جهان که غدار است مرو بجامه خوابش که پیر شاب نماست
مدوز کیسه نفعش که نفع او ضرر است مخور فریب خطایش جهان صواب نماست
درونش تیره و تنگ از برون بود روشن ز ذره کمتر و در دیده آفتاب نماست
برونش عیش و طرب وز درون غم و محنت درون فسرده و بیرونش آب و تاب نماست
غمزه اش کند اندوه جلوه راحت ز عشوه اش دل ناکام کامیاب نماست
زین سرا دل اشکسته بیت معمور است اگر چه در نظر بی بصر خراب نماست
جهانست خواب پریشان گهی شوی بیدار که زیر خاک نخسبی اگر چه خواب نماست
نظر بصورت دنیاست آنچه گفتی فیض بمعنی ار نگری سوی حق شتاب نماست
(22)
ای که در راه خدایت چشم غیرت رهبرست باغ را بنگر که از آثار رحمت اخضر است
کیف یحیی الارض بعد الموت را نظاره کن تا عیان گردد ترا بعثی که حشر اکبر است
سبغة الله را نگر آثار قدرت را به بین حبذا آیات آنکو خالق خشک و ترست
بر درختی راست تسبیحی و ذکری در سجود از زبان حال بشنو گوش جانت گر کر است
یک بیک از شاخها را بر درختان جابجا در ثنای حق ز هر برگی زبان دیگر است
با زبان بیزبانی نیز دارد رازها لیک گوش جاهلان از استماع آن کر است
بر ورق از هر درخت آیات حق را دفتریست آن کسی خواند که او را چشم و گوشی دیگر است
هر رگی از هر ورق از صنع بیچون آیتی است آن رسد در سر آن آیت که حکمت را در است
حکمت این رنگها و نقش ها در برگها آن کسی فهمد که او را عقل و هوشی در سر است
با زبان حال گوید در بهار اشکوفها هی چه لطفست این که در ما از خدای اکبر است
هر گلی و سبزه را بر درخت و بر زمین رنگ در رنگ و طراوت در طراوت مضمر است
سیم و زر کرده نثار مقدم صاحبدلان هر شکوفه یا گلی را کو بکف سیم و زر است
غنچه دلتنگ است و گل خندان و بلبل در فغان لطف و قهر از باطن هر یک بنوعی مظهر است
لطف و قهرش در شقایق گشته با هم جلوه گر از درون دل داغدار و از برون رخ احمر است
نرگس بیمار با ساقی سراید بر منار اسم دیگر بر زبان سوسن و نیلوفر است
فصل تابستان بود هر میوه را جلوه هر یکی را رنگی و بوئی و طعم دیگر است
در خزان انواع الوان بر درختان جلوه گر چشم هر سو افکنی هر یک ز دیگر بهتر است
در زمستان میکند پنهان عبادت را درخت از برون گر خشک بینی از درون سبز و تر است
بیگمان هر کو تأمل در چنین صنعی کند هم بصر هم سمع یابد گر دلش کور و کر است
سوی باغ آ فیض و اسرار الهی را به بین نیست دیدن چون شنیدن این دگر آن دگر است
(23)
ذره ذره نور حق را جلوه گاهی دیگر است یک بیک بر وحدت ذاتش گواهی دیگر است
اهل دل بینند در هر ذره از حق جلوه هر دم ایشان را برخسارش نگاهی دیگر است
دیده حق بین نه بیند غیر حق در هر چه هست لاجرم او را بهر جا سجده گاهی دیگر است
عاقلان جویند حق را در برون خویشتن عاشقان را از درون با دوست راهی دیگر است
مینماید جلوه او در هر چه دارد هستیئی لیک او را پیش خوبان جلوه گاهی دیگر است
آنچه مطلوبست یک چیزست نزد هر که هست لیک هر کس را بهر چیزی نگاهی دیگر است
عاشقان را در درون جان ز شوقش نالهاست هر نفس کایشان زنند آن دود آهی دیگر است
صبر بر هجران آن آرام جان باشد گناه زنده بودن در فراق او گناهی دیگر است
نیست کس را غیر ظل حق پناهی در جهان گر چه جاهل را گمان کو را پناهی دیگر است
گر غنی را از متاع اینجهان عز است و جاه بینوا را روز محشر عز و جاهی دیگر است
پادشاه صورت ار دارد سپاه بیکران از ملک درویش آگه را سپاهی دیگر است
فیض را یکسو و یکرویست تا باشد نظر گر چه هر سویش بهر رو قبله گاهی دیگر است
(24)
دل بوفای تو نهادن خوش است جان بتمنای تو دادن خوش است
گر سر عاشق برود رفته باش بر قدم عشق ستادن خوش است
پای کشیدن ز همه کارها سربسر عشق نهادن خوش است
یکسره بر خواستن از هر دو کون بر قدم دوست فتادن خوش است
دل ز جهان کندن جان کندنست روز ازل دل ننهادن خوش است
پای برین توده غبرا زدن رو سوی فردوس نهادن خوش است
نیست خوشی فیض درین خاکدان از عدم آباد نزادن خوش است
(25)
عشق در راه طلب راهبر مردانست وقت مستی و طرب بال و پر مردانست
سفر آن نیست که از مصر ببغداد روی رفتن از جان سوی جانان سفر مردانست
ظفر آن نیست که در معرکه غالب گردی از سر خویش گذشتن ظفر مردانست
هنر آن نیست که در کسب و فضایل کوشی به پر عشق پریدن هنر مردانست
همه دلهاست فسرده همه جانها تیره گرم و افروخته آه سحر مردانست
چشمه کوثر و سرسبزی بستان بهشت خبری از اثر چشم تر مردانست
گهر اشک ندامت بقیامت ریزد هر که در فکر شکست گهر مردانست
فیض اگر آب حیات از گهر نظم چکاند هم از آنروست که او خاک در مردانست
(26)
یک جرعه می ز ساغر جانانم آرزوست سر مستئی ز میکده جانم آرزوست
پائی زدم بدنیی و پائی به آخرت نی این مرا فریبد و نه آنم آرزوست
از هر دو کون بی خبر و مست بندگی آزادی ز مالک و رضوانم آرزوست
افسرده شد دل از دم سرد هوای نفس از جانب یمن دم رحمانم آرزوست
آب حیات هست نهان در دهان یار بوس لبی و عمر فراوانم آرزوست
زان چشم غمزه و ز مژگان ستیزه تنگ شکر از آن لب و دندانم آرزوست
شیرین تبسمی که خرد جانم از خرد مستی ز جام لؤلؤ و مرجانم آرزوست
من جان بکف گرفته و او تیغ آبدار سر تا کنم نثار به سامانم آرزوست
بنما ز زیر زلف سیه عارض چو مه کز کفر توبه کردم و ایمانم آرزوست
لب نه مرا بلب که کشم آب زندگی در عین نور چشمه حیوانم آرزوست
از دست زاهدان تر و زاهدان خشگ صحرا و کوه و ناله و افغانم آرزوست
از دیده خون ببارم تا جان شود روان چون فیض اجر خون شهیدانم آرزوست
شماره های پیشین این مجموعه:
[ این مجموعه، اختصاصی "میثاق" می باشد. در صورت انتشار در سایر منابع ذکر منبع فراموش نشود. ] / «التماس دعا»