اهميّت و فضيلت گريه بر سيّدالشّهدا (ع) در كلام آيت الله سعادت پرور
روايات در فضيلت گريه بر سيّدالشّهدا(عليه السّلام) بسيار است كه به ذكر چند روايت اكتفا مىشود:
1. در چند روايت آمده است كه امام حسين(عليه السّلام) فرمود:
«أَنَا قَتيلُ الْعَبْرَةِ.»(كامل الزيارات، ص 108، باب 36، روايت 1) من، كشته اشكم.
2. از امام صادق(عليه السّلام) روايت شده كه امير مؤمنان(عليه السّلام) به حسين(عليه السّلام) نگاه كرد و فرمود:
«يا عَبْرَةَ كُلِّ مُؤْمِنٍ.»(كامل الزيارات، ص 108، باب 36، روايت 3) اى اشك هر مؤمن.
3. از امام صادق(عليه السّلام) نقل شده كه: حسين بن على(عليهم السّلام) فرمود:
«أَنَا قَتيلُ الْعَبْرَةِ، لا يَذْكُرُنى مُؤْمِنٌ إِلَّا اسْتَعْبَرَ.»(كامل الزيارات، ص 108، باب 36، روايت 6) من، كشته اشك هستم، هيچ مؤمنى مرا ياد نمىكند، مگر اين كه اشكش جاری مىشود.
4. در روايت ديگرى از آن حضرت آمده است كه امام حسين(عليه السّلام) فرمود:
«أَنَا قَتيلُ الْعَبْرَةِ، لا يَذْكُرُنى مُؤْمِنٌ إِلّا بَكى.»(كامل الزيارات، النص، ص 109) من، كشته اشك هستم، هيچ مؤمنى مرا ياد نمىكند جز اين كه گريه كند.
بيان: در تفسير و تبيين اين احاديث گفته شده كه پس از كشته شدن عثمان، مردم به دستور دشمنان امام على(عليه السّلام)، مجالسى تشكيل مىدادند و بر قتل عثمان مىگريستند و دشمن بدين وسيله، بغض على(عليه السّلام) را در دل آنان- كه حضرت را نمىشناختند- زياد مىنمودند. اين عمل، سبب به وجود آمدن آن همه بىاحترامىها و سرانجام كشته شدن سيّدالشّهدا(عليه السّلام) گرديد؛ لذا فرمود: «أَنَا قَتيلُ الْعَبْرَةِ.»
شايد شاهد بر اين احتمال، گفتارى است كه دشمنان آن حضرت در روز عاشورا به زبان آورده و گفتند:
«بَلْ نُقاتِلُكَ بُغْضاً وَ عِناداً مِنّا لِأَبيكَ وَ ما فَعَلَ بِأَشياخِنا يَوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَيْنٍ.»(ذريعة النّجاة، ص 134) بلكه به خاطر كينه و دشمنى با پدرت و آن چه در روز بدر و حنين با پدران ما انجام داد با تو مىجنگيم.
و نيز جمله معروف زيارت اربعين:
«أَلسَّلامُ عَلى أَسيرِ الْكُرُباتِ وَ قَتيلِ الْعَبَراتِ.»(مصباح المتهجّد، ص 730) سلام بر اسير ناراحتىهاى شديد و كشته اشكها.
نيز در زيارت عرفه آمده است:
«أَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا صَريعَ الْعَبْرَةِ السّاكِبَةِ.»(اقبال الاعمال، ص 333) سلام بر تو، اى افتاده و كشته اشكِ ريزان.
امّا گمان مىشود ظاهر روايات، به جهت ديگرى ناظر باشد، با اين توضيح كه: اوّلًا: بايد توجّه داشت كه در لغت براى واژه «عَبْرَة»، معانى گوناگونى ذكر شده است:
الف. اشك؛
ب. اشك حلقه زده در چشم، پيش از آن كه بر صورت جارى شود؛
ج. ريزش اشك؛
د. سرازير شدن اشك، بدون صداى گريه؛
ه. حبس شدن حالت گريه در سينه؛
و. حزن و ناراحتى بدون گريه.
واژه «قتيل» نيز در لغت، به معناى «مقتول» آمده است.
ثانياً: گريستن، يا براى به ظهور درآوردن صفت رحمت در طرف مقابل است (چنان كه طفل با گريستن، مادر را به رحمت مىخواند)؛ و يا منشأ گريه، صفت رحمت است كه يكى از صفات بارز الهى است تا با اظهار آن، بقا و الفت اجتماع همواره برقرار باشد، بنابراين، صفت بارز رسولى هم كه براى آنان فرستاده، رحمت قرار داده است، كه:
وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ(سوره انبيا، آيه 107) و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم.
ظلم و ستم و عصيان زمانهاى جاهليّت تا زمان حضرت سيّدالشّهدا(عليه السّلام) به اعلى درجه خود رسيد، و صفت رحمت را به فراموشى سپرد، به گونهاى كه امّكلثوم(عليهالسّلام) در خطبه خود فرمود:
«وَ نُزِعَتِ الرَّحْمَةُ مِنْ قُلُوبِكُمْ.»(بحارالانوار، ج 45، ص 112) و رحمت، از دلهاى شما كنده شده است.
حال، سيّدالشّهدا(عليه السّلام) با كلام «أَنَا قَتيلُ الْعَبْرَةِ.» مىخواهد بفرمايد: من كشته شدم تا اين صفت، با گرياندن و گريستن در مصايب من آشكار و در نتيجه، رحمت الهى، شامل حال امّت شود.
شاهد بر اين گفتار، سخنان امام صادق(عليه السّلام) است كه مىفرمايد:
«... أَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذِى فَضَّلْنا عَلى خَلْقِهِ بِالرَّحْمَةِ، وَ خَصَّنا أَهْلَ الْبَيْتِ بِالرَّحْمَةِ ... وَ ما بِكى أَحَدٌ رَحْمَةً لَنا وَ لِما لَقينا إِلّا رَحِمَهُ اللَّهُ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ الدَّمْعَةُ مِنْ عَيْنِهِ، فَإِذا سَالَتْ دُمُوعُهُ فِى خَدِّهِ، فَلَوْ أَنَّ قَطْرَةً مِنْ دُمُوعِهِ سَقَطَتْ فِى جَهَنَّمَ، لَأَطْفَئَتْ حَرَّها حَتّى لا يُوجَدَ لَها حَرٌّ ...»(كامل الزيارات، باب 32، روايت 6، ص 101)
...ستايش مخصوص خداوندى است كه ما را با رحمت خود بر مخلوقات برترى داد و رحمت خود را مخصوص ما اهلبيت گردانيد ... و هيچ كس از روى رحمتِ بر ما و بر آن چه به ما رسيده گريه نكند، مگر اين كه پيش از جارى شدن اشك از چشمش، خداوند او را شامل رحمت خود نمايد. و اگر يك قطره از اشكهايش در جهنم بيافتد، آتشِ آن را خاموش مىكند، به حدّى كه گرمايى براى آن باقى نمىماند ...
بيان: اين حديث شريف، روشنگر احاديث: «أَنَا قَتيلُ الْعَبْرَةِ.» و شبيه به آن است؛ زيرا نه تنها آشكار نمودن اين صفت مطلوب است؛ بلكه هنگامى كه بندهاى صفت رحمت را به بهترين خلق خدا ظهور دهد، خداوند هم رحمت بىانتهايش را شامل وى خواهد نمود، به گونهاى كه هيچ گناهى بر او نماند.
5. از امام صادق(عليه السّلام) روايت شده كه فرمود:
«مَنْ ذُكِرْنا عِنْدَهُ فَفاضَتْ عَيْناهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَناحِ بَعوُضَةٍ، [الذُّبابِ]، غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ كانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ.» (كامل الزيارات، باب 32، روايت 8، ص 103)
نزد هر كس ما را ياد كنند، و از چشمانش اشك آيد، گرچه به اندازه بال پشهاى [مگسى] باشد، گناهانش- اگر چه به اندازه كف دريا باشد- آمرزيده مىشود.
6. امام باقر(عليه السّلام) فرمود: علىبن الحسين(عليه السّلام) بارها مىفرمود:
«أَيُّما مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَيْناهُ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ- عليه السّلام- دَمْعَةً حَتّى تَسيلَ عَلى خَدِّهِ، بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِى الْجَنَّةِ غُرَفاً يَسْكُنُها أَحْقاباً؛ وَ أَيُّما مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَيْناهُ حَتّى تَسيلَ عَلى خَدِّهِ فِينا لِأَذىً مَسَّنا مِنْ عَدُوِّنا فِى الدُّنْيا، بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِى الْجَنَّةِ مُبَوَّأ صِدْقٍ؛ وَ أَيُّما مُؤْمِنٍ مَسَّهُ أَذَىً فينا فَدَمَعَتْ عَيْناهُ حَتّى تَسيلَ عَلى خَدِّهِ مِنْ مَضاضَةِ ما أُوذِىَ فِينا، صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذى وَ آمَنَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النّارِ.»(كامل الزيارات، باب 32، روايت 1، ص 100)
هر مؤمنى كه براى كشته شدن حسينبن على(عليه السّلام) قطرهاى اشك بريزد، و بر گونهاش جارى گردد، خداوند او را در ساختمانهاى بلند منزل مىدهد، تا روزگارانى در آن جا زندگى كند؛ و هر مؤمنى، به خاطر اذيّتى كه در دنيا، از دشمنان ما به ما رسيده، از چشمانش اشك بريزد تا بر گونهاش جارى شود، خداوند او را در بهشت، در جايگاه صدق منزل مىدهد؛ و هر مؤمنى اذيّتى در [راه] ما به او برسد، و از دردِ آن چشمانش اشك بريزد، تا بر گونهاش جارى شود، خداوند در روز قيامت، رنج آن را از صورتش برمىگرداند، و از غضب خود و آتش، ايمن مىگرداند.
بيان: نكته قابل توجّه در اين روايت آن است كه حضرت در قسمت اوّل آن مىفرمايد: «لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ ...» و در مورد ديگر، «فِينا». و اين خود، بيانگر آن است كه گريه ظاهرى و گريه حقيقى، هر دو، پذيرفته شده و مأجور است؛ ولى فرق است ميان «لَنا» و «فِينا»؛ زيرا «لنا» يعنى: «لِما وَرَدَ عَلَيْنا» و يا «لِدَرْكِ الثَّوابِ» ولى «فينا» يعنى «فى مَحَبَّتِنا»، لذا نتيجه اوّلى، نعمتهاى ظاهرى بهشت است كه مىفرمايد: «بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِى الْجَنَّةِ غُرَفاً يَسْكُنُها أَحْقاباً.» و ثمره دوّمى، نعمتهاى باطنى و معنوى و ايمنى از غضب الهى و آتش جهنّم است كه مىفرمايد: «بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِى الْجَنَّةِ مُبَوَّأَ صِدْقٍ» و يا «صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذى وَ آمَنَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النّارِ.»
شايد بتوان تفاوت ميان اين دو گريه را، از فرقى كه امام صادق(عليه السّلام) ميان عبادت بندگان مىگذارند، به دست آورد، آن جا كه مىفرمايد:
«أَلْعِبادَةُ [إِنَّ الْعُبّادُ] ثَلاثَةٌ، قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ- عزّوجلّ- خَوْفاً، فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبيدِ؛ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ- تَباركَوَتَعالى- طَلَبَ الثَّوابِ، فَتِلْكَ عِبادَةُ الْأُجَراءِ؛ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ- عزّوجلّ- حُبّاً لَهُ، فَتِلْكَ عِبادَةُ الْأَحْرارِ، وَ هِىَ أَفْضَلُ الْعِبادَةِ.»(وسائل الشيعه ج 1 ص 45 ابواب مقدمات العبادات باب 9 روايت 1)
عبادت [عبادت كنندگان] سه دستهاند: گروهى از روى ترس، خداوند- عزّوجلّ- را عبادت مىكنند، اين نوع عبادت، عبادت بردگان است، و گروهى به خاطر رسيدن به ثواب، عبادت خداوند- تَباركَوَتَعالى- را به جا مىآورند، اين نوع عبادت، عبادت مزدوران مىباشد. و گروهى از روى دوستى، خداوند- عزّوجلّ- را عبادت مىكنند، اين نوع عبادت، عبادت آزادگان مىباشد و آن، برترين عبادت است.
در واقع، گريه ظاهرى «لَنا» شبيه به عبادت از ترس از آتش جهنّم، و يا براى ثواب اخروى است، و گريه حقيقى «فينا» از مصاديق عبادت آزادگان، براى دوستى و عشق به حضرت حقّ سبحانه مىباشد.
منبع: فروغ شهادت، ص 301، سعادت پرور، على، انتشارات احياء كتاب، تهران، 1388 ش، چاپ سوم
منبع: فروغ توحید